Không một ai trong chúng ta và kể cả những đảng viên CS cuồng tín
nhất có thể giải thích thế nào là xă hội Xă hội chủ nghĩa. Không một
ai trong chúng ta biết được ḿnh c̣n phải sống trong sự dối trá đến
bao giờ nữa. Nhưng tất cả chúng ta đều biết chắc chắn rằng Việt Nam
có tốc độ phát triển và quy mô cao nhất thế giới về tham nhũng.
Thật vậy, không một quốc gia nào trên thế giới có nhiều văn bản
chống tham nhũng như Việt Nam. Cũng không một quốc gia nào trên thế
giới mà người ta hô hào chống tham nhũng như ở Việt Nam. Nhưng trái
lại, Việt Nam vẫn bị liệt vào một trong số những quốc gia tham nhũng
nhất thế giới. Tham nhũng có mặt ở khắp mọi nơi trong xă hội, len
lỏi vào tất cả các cấp, các ngành, trong tất cả bộ máy công quyền
của nhà nước, không ở đâu ta không bắt gặp tham nhũng.
Điều đó đặt ra cho chúng ta một câu hỏi: Tại sao vậy? Và có rất
nhiều câu trả lời, chung quy là tại những nguyên nhân sau đây:
Do đạo đức trong xă hội xuống cấp trầm trọng.
Do nghèo
đói, do sai lầm trong đường lối kinh tế. Do hệ thống pháp luật rối
rắm, chồng chéo, khó hiểu dẫn đến hiện tượng tùy tiện trong việc áp
dụng, tạo điều kiện cho những kẻ có chức quyền trong bộ máy nhà nước
lợi dụng bẻ cong pháp luật phục vụ cho mưu đồ cá nhân. Do thiếu một
hành lang pháp lư chặt chẽ cho hoạt động của các thành phần kinh tế,
dẫn đến việc tùy tiện trong việc áp dụng các chính sách của nhà nước,
và đấy chính là kẽ hở cho việc mặc cả của các quan chức chính phủ
nhằm mang lại những lợi thế ích kỷ nhất định. Do năng lực hoạt động
yếu kém, quan liêu, chất lượng phục vụ tồi trong bộ máy hành chính
đă tạo nên sự khan hiếm giả tạo trong các dịch vụ hành chính, tạo ra
bổng lộc và phân phối lại bổng lộc thông qua hành vi dùng tiền bạc
để “bôi trơn cỗ máy”.
Nhưng có
một nguyên nhân quan trọng mà rất nhiều người đă nói đến: đó là lỗi
ở hệ thống chính trị! Theo tôi, đây là nguyên nhân chính dẫn đến
tham nhũng, và cũng chính lỗi trong hệ thống chính trị đă gây ra sự
suy giảm đạo đức trong xă hội hiện nay. Vậy, muốn chống tham nhũng
và làm trong sạch bộ máy công quyền th́ không ǵ hơn là sửa lỗi hệ
thống. Bài viết này đi t́m nguyên nhân của lỗi trong hệ thống và
cách khắc phục lỗi trong hệ thống đó.
Để giám
sát một con người, hay mở rộng ra, một tổ chức hoặc một hệ thống
chính trị về đạo đức, hoặc việc tuân thủ pháp luật, th́ thể chế giám
sát phải bao gồm hai cơ chế: cơ chế ngang và cơ chế dọc. Chỉ cần một
trong hai cơ chế này có khuyết tật th́ thể chế giám sát mất đi tính
hiệu quả. Khi đó, các hành vi phi đạo đức sẽ xuất hiện - tham nhũng
cũng sẽ xuất hiện.
Cơ chế
dọc bao gồm hệ thống các cơ quan ngành dọc như: chính phủ – các bộ –
các ty, sở – các pḥng, ban trực thuộc. Trong một cơ quan, cơ chế
dọc bao gồm: thủ trưởng cơ quan- các trưởng pḥng- các nhân viên.
Trong hệ thống dọc này, chức năng giám sát được thực hiện chủ yếu
bằng các mệnh lệnh hành chính và các h́nh thức khen thưởng, kỷ luật.
Tính cưỡng chế của các h́nh thức này không cao, v́ bị chi phối bởi
t́nh cảm giữa cấp trên và cấp dưới, hoặc ekíp trực thuộc.
Cơ chế
ngang bao gồm hệ thống các cơ quan kiểm tra và giám sát như: ṭa án,
kiểm sát, công an, các cơ quan báo chí, truyền thông, các tổ chức
chính trị không do đảng kiểm soát và dư luận quần chúng. Trong một
cơ quan cơ chế ngang bao gồm: Ban thanh tra, kiểm tra, ban khen
thưởng, kỷ luật. Tính cưỡng chế của các cơ quan chức năng này cao
hơn và được thực thi chủ yếu bằng các h́nh thức tố tụng.
Nói một
cách dễ hiểu th́ cơ chế dọc giống như trong một gia đ́nh bao gồm ông
bà, cha mẹ, và các con cháu. C̣n cơ chế ngang th́ như hàng xóm láng
giềng, cảnh sát khu vực... Đi vào vấn đề tại Việt Nam, trong cơ chế
dọc, đứng đầu các cơ quan đều là người của Đảng. Cơ chế này bị chập
làm một, ví dụ như Nguyễn Việt Tiến là Thứ trưởng bộ Giao thông vận
tải kiêm luôn chức trưởng ban Chống tham nhũng tại bộ Giao thông Vận
tải. Bùi Tiến Dũng là giám đốc PMU 18 lại kiêm chức trưởng ban Chống
tham nhũng tại PMU18. Hai kẻ tham nhũng lớn nhất lại kiêm luôn chức
năng chống tham nhũng th́ cơ chế dọc này coi như không thể hoạt động.
Bởi vậy, bí thư đảng ủy của Bộ Giao thông (nằm trong cơ chế dọc) mới
có những tuyên bố hùng hồn rằng. “cho đến trước khi bị bắt, đồng chí
Bùi Tiến Dũng vẫn là một Đảng viên gương mẫu”.
C̣n cơ
chế ngang: đứng đầu các cơ quan đó vẫn là các đồng chí của Đảng.
Điều này sẽ dẫn đến hiện tượng bao che cho nhau, ví như Cao Ngọc
Oánh là Cục trưởng cục Cảnh sát điều tra của Bộ Công an lại tham gia
trong đường dây chạy án cho Bùi Tiến Dũng. Khi bị phát hiện, ông ta
căi: “Tôi đến chỉ để ăn chứ không nói chuyện chạy” . Các cơ quan báo
chí tại Việt Nam lại không độc lập, nên việc phanh phui tham nhũng
cũng rất khó khăn. Chỉ khi nào sự việc quá lộ liễu, không thể bao
che được th́ báo chí mới được phép đụng đến. C̣n các tổ chức chính
trị xă hội lại hoàn toàn đặt dưới sự lănh đạo của đảng CS, cho nên
chức năng giám sát của các tổ chức này coi như không có. Như vậy, cơ
chế ngang và dọc tại Việt Nam coi như bị chập làm một, nó sẽ không
hoạt động, tức là các hành vi phi đạo đức sẽ có cơ hội phát triển,
tham nhũng là điều đương nhiên.
Quay trở
lại ví dụ về gia đ́nh. Nếu một gia đ́nh tốt, không may có một người
có hành vi không tốt, th́ tất yếu người này sẽ được sự giáo dục và
dạy bảo của gia đ́nh và sự giám sát của láng giềng, hành vi xấu
không có đất để sống. C̣n tại một gia đ́nh cả nhà toàn lũ lưu manh
trộm cướp, buôn phấn bán hương, th́ sẽ không ai có khả năng dạy bảo
đạo đức cho người khác, và ngược lại, chúng sẽ bao che cho nhau.
Quay sang láng giềng, th́ gia đ́nh vừa nói ở trên lại sống trong một
“xóm liều”, hàng xóm của chúng cũng như vậy, đương nhiên chúng phải
che dấu cho nhau. Chuyện kể rằng: Một hôm, cô con gái nhà ấy đang
bán dâm th́ không may bị phát hiện. Người ta hỏi người trong gia
đ́nh về chuyện bán dâm của cô gái, th́ người nhà (tức cơ chế dọc)
nói rằng : “cho đến trước khi cởi quần... đồng chí ấy vẫn là một
đảng viên gương mẫu... . Quay sang láng giềng hỏi th́ láng giềng (cơ
chế ngang) cũng lại nói: “Tôi đến chỉ để ăn chứ không nói chuyện
chạy...” Chống tham nhũng tại Việt Nam cũng giống như chuyện về gia
đ́nh kể trên.
Vậy
muốn thực sự chống tham nhũng th́ không ǵ bằng phải sửa ngay lỗi
trong hệ thống, nếu không sửa th́ ta có cố kêu gào đến đâu đi chăng
nữa cũng vô tác dụng. Nhiều năm nay, trước khi nhậm chức, vị lănh
đạo nhà nước nào cũng kêu gào “Kiên quyết chống tham nhũng”. Nhưng
với hệ thống nói trên th́ tin làm sao được các vị. “...Với cơ chế
như hiện nay th́ ai làm bộ trưởng cũng thế thôi...” là câu nói trung
thực nhất từ trước đến nay từ miệng một quan chức CS, đó là ông bộ
trưởng bộ Giao Thông Vận Tải Đào Đ́nh B́nh.Và đúng như vậy , nếu ai
đó tin vào việc chống được tham nhũng ở Việt Nam mà không thay đổi
cơ chế th́ cũng như việc ta tin vào việc bỗng nhiên Osama Bin Laden
cạo râu, xuống tóc, khoác áo tu hành đi ăn mày nơi cửa Phật rồi trở
thành... chính quả.
Chúng ta
cũng đă thấy từ tổng thanh tra nhà nước Quách Lê Thanh, đến phó chủ
nhiệm văn pḥng Chính phủ Nguyễn Văn Lâm, từ tướng công an....đến
thứ trưởng... “ai làm cũng thế thôi...”. Toàn những gương mặt thể
hiện “tính Đảng” trong một cơ chế dối trá lừa lọc mà hi vọng vào
việc chống tham nhũng th́ thật hài hước (riêng về mặt này phải công
nhận Đảng ta có năng khiếu thật!). Vả lại, với cơ chế này th́ có tốt
mấy cũng trở thành xấu. Bùi Tiến Dũng (đánh bạc và tham nhũng),
Lương Quốc Dũng (hiếp dâm trẻ em), Dương Minh Ngọc (thượng tá Công
an, tay sai của Năm Cam)....và rất nhiều những gương mặt méo mó khác
mà vẫn chưa bị phát giác có thể cũng đă từng là những người tử tế.
Nhưng rồi họ được đặt vào ṿng quay của quyền lực, vào một “cơ chế
này” để được biến thành những quái vật nhưng vẫn được gọi bằng cái
tên nghe rất Kách mệnh (viết sai lỗi chính tả theo cách viết của ông
Hồ Chí Minh, mà bây giờ ta thường thấy) là Đồng chí... cho đến trước
khi bị bắt... Tôi đố các bạn t́m được một gương mặt tử tế theo đúng
định nghĩa trong Từ điển Tiếng Việt ở bộ máy quan chức nhà nước để
phục vụ cho việc chống tham nhũng! Việc đó cũng khó như bạn muốn t́m
một người đoan chính để lấy làm vợ mà lại đi t́m trong các nhà chứa.
Nhiều
người cho rằng tham nhũng là quốc nạn, nhưng riêng tôi lại không
nghĩ vậy. Tôi cho rằng tham nhũng là hệ quả tất yếu của một cơ chế
dối trá mà nguyên nhân phát xuất từ chế độ độc đảng. Độc đảng mới
chính là cội nguồn của tham nhũng, là cội nguồn của sự suy giảm đạo
đức trong xă hội, là quốc nạn của dân tộc. Muốn chống tham nhũng và
chống sự suy thoái trong xă hội không ǵ bằng phải xoá bỏ chế độ độc
đảng, xây dựng một xă hội dân chủ, một nền chính trị đa nguyên. Đó
là điều kiện cần để xây dựng một cơ chế giám sát ngang và dọc cho có
hiệu quả. Trong một nền dân chủ đa nguyên, các đảng phái chính trị
giám sát nhau, tranh đua với nhau trong cơ chế dọc. C̣n trong cơ chế
ngang, sự độc lập của các cơ quan toà án, kiểm sát, công an được
h́nh thành trong một một môi trường tam quyền phân lập, là căn cứ
đảm bảo cho cơ chế này hoạt động có hiệu quả. Ngoài ra, trong một
nền dân chủ đa nguyên, các cơ quan báo chí và các tổ chức chính trị,
xă hội cũng hoạt động độc lập, đó cũng là những cơ chế giám sát có
hiệu quả.
Cũng xin nhớ cho rằng đa nguyên chỉ là điều kiện cần chứ chưa hẳn
là điều kiện đủ, bởi không ít quốc gia đa nguyên hẳn hoi mà tham
nhũng vẫn hoành hành như Căm Pu Chia, Inđônexia, Philippin... và
nhiều quốc gia khác, cũng đa nguyên nhưng tham nhũng vẫn c̣n. Đó là
do họ chưa xây dựng được một cơ chế ngang hành động độc lập với cơ
chế dọc, hoặc do đảng phái chính trị cầm quyền có quá nhiều ghế
trong quốc hội, dẫn đến việc chiếm giữ những cơ chế giám sát ngang
hoặc dọc khiến nó hoạt động không hiệu quả (việc này tôi sẽ tŕnh
bày vào một dịp khác nếu có điều kiện). Nhưng độc đảng th́ chắc chắn
không bao giờ chống được tham nhũng. Việc xây dựng một xă hội dân
chủ đa nguyên hơn bao giờ hết là ước mong thiết tha của hàng triệu
người dân cả nước, và Đảng phải hoàn toàn nhận thức được vấn đề
trước khi quá muộn. Hăy cởi trói cho dân nếu không muốn bị dân trói
lại. Hăy mở rộng dân chủ và hoàn lương khi c̣n có điều kiện.
|