Sóng Thần

Sóng Thần tiếng nói của người viễn xứ, gửi về quê hương yêu dấu, niềm tin và hy vọng Dân Chủ Đa Nguyên

 
 
 
         Văn Học  & Nghệ Thuật
 

Những Hạt Ngọc Kết Tinh Từ Máu Lệ

Sứ mệnh thơ ơi ! Trong sáng tuyệt vời !

 

Phùng Cung

Bạn đọc yêu thơ sắp có dịp được thưởng thức những vần thơ độc đáo của một nghệ sĩ tài ba bị đày đoạ suốt bốn mươi năm trời dưới chế độ cộng sản toàn trị. Đó là tập thơ Trăng Ngục in trong cuốn Phùng Cung, Truyện và Thơ Chưa Hề Xuất Bản do Nhà xuất bản Văn Nghệ ấn hành.

Ở nước ta, c̣n quá ít người biết về nhà thơ Phùng Cung (1928-1997)! May lắm là chỉ biết sơ sơ - anh đă tham gia trào lưu Nhân Văn - Giai Phẩm hồi giữa thập niên 50, đă cho đăng truyện ngắn «Con Ngựa Già Của Chúa Trịnh» trên báo Nhân Văn số 4, tháng 10 năm 1956, sau đó bị đấu tố tơi bời, rồi bị cầm tù ṛng ră 12 năm, ra tù c̣n bị hành hạ, sách nhiễu cho đến ngày qua đời. C̣n với tính cách một nhà thơ th́ hầu như không ai biết! Tập thơ «Xem Đêm» của anh, tuyển chọn những bài sáng tác vào các thời kỳ khác nhau, được xuất bản một cách thầm lặng ở trong nước cách đây không lâu, bị giới phê b́nh «cung đ́nh» ém nhẹm, nên cũng ít ai được biết tới.

V́ thế lần này, tập thơ Trăng Ngục trong cuốn Phùng Cung, Truyện và Thơ Chưa Hề Xuất Bản chắc chắn sẽ đem lại một sự bất ngờ thú vị cho nhiều người yêu thơ. Tập Trăng Ngục gồm có 35 bài làm trong thời gian 12 năm bị giam cầm tại những nhà tù khét tiếng độc ác của chế độ cực quyền cộng sản Việt Nam, như Hỏa Ḷ, Bất Bạt, Yên Bái, Phong Quang... Có những bài được sáng tác ngay trong xà lim biệt giam - dưới một số bài tác giả có ghi rơ những ḍng chữ: «Biệt giam Bất Bạt 61», «Biệt giam Yên Bái 65», «Biệt giam Lao Cai 71», «Biệt giam Bảo Thắng, Lao Cai 72».... Chỉ có một bài làm khi mới ra tù - Đêm Vó Ngựa.

Chính trong «ngục luyện» vô cùng ác độc đó của chế độ cộng sản, đă rèn đúc nên tính chất, ư chí, phong cách, bút pháp của nhà thơ, đă mài giũa ng̣i bút của người nghệ sĩ thêm sắc bén, thêm sức mạnh tấn công vào chế độ tàn bạo lầy lụa máu và nước mắt của những người dân vô tội. V́ nhận thức rơ «sứ mệnh trong sáng tuyệt vời» của thơ, nên Phùng Cung đă dùng ng̣i bút của ḿnh vạch trần những tội ác của chế độ đang đày đoạ biết bao dân lành, trong đó có cá nhân anh. Chắc ai cũng đều biết là sáng tác trong tù ngục của chế độ độc tài Việt Nam, khi sự kiểm soát của đám cai tù - mệnh danh là «quản giáo»! - vô cùng nghiệt ngă, khi không có một tư giấy bút nào trong tay, đă là một điều rất khó. Mà sáng tác với nội dung như Phùng Cung tự đề ra cho ḿnh đúng với quan niệm của anh về «sứ mệnh» thi ca, th́ cái khó đó lại nhân lên hàng chục lần! V́ nó đ̣i hỏi tác giả phải có ư chí và dũng khí sắt đá, đ̣i hỏi nhà thơ phải kiên tŕ cao độ, phải học thuộc, ghi kỹ vào «kho nhớ», và khi ra tù th́ phải khôi phục lại, chép ra giấy, rồi cất giấu kỹ... để có ngày, như hôm nay, bạn đọc được nâng niu những sáng tác đó trong tay.

Qua tập Trăng Ngục, bạn đọc nghe rơ tiếng khóc da diết của một con tim chan chứa t́nh yêu quê hương, đất nước, yêu dân tộc lầm than, xót xa trước bi kịch của quê hương «đường quan lầy nước mắt», của «xóm làng queo quắt», đất nước bị lũ «rắn rết đang hoành hành dữ dội Biết bao dân lành ngày đêm rên siết», «dối trá đê hèn Trùm muôn cửa ngơ», cả nước tuồng như ch́m đắm trong «nhật thực triền miên Ngày tối hơn đêm»... Nhà thơ khóc cho số phận bao người dân khốn khổ, nghèo nàn, bất hạnh - đó là những người vợ, người mẹ có chồng con bị bắt đi lính «ḥng hơng mong thư tuyến lửa», «văng vẳng nỉ non tiếng ḷng chinh phụ», những thiếu phụ khóc chồng tử trận «ḥng hơng đợi người chồng tử trận Mấy chục năm rồi Đă mỏi xanh ! Nước mắt hoa râm Câm trôi duyên phận», là bà mẹ khóc con mới mười sáu tuổi đầu bị lấy đi chiến tranh, chết bỏ xác ở Khe Sanh - Dốc Miếu, là những cụ già cô đơn dờ dệt sức già - găi đất v́ tuổi trẻ - gái trai Bị lôi đi - đi hết để ném vào cuộc chiến tranh ở miền Nam, là những người dân khốn khổ bị cái đói lăn kín bốn mùa, là những oan hồn ngày đêm «thổn thức dưới mồ», là những trí thức, văn nhân, nghệ sĩ «bơ vơ một nẻo», bị Đảng «hết móc ruột moi gan Lại réo tên chỉ mặt» «nửa thế kỷ bị lưu đầy Trong cơi tung hô», là Em Quỳnh, em bé gái 12-13 tuổi, lần lượt bị đồng chí chủ nhiệm, đảng viên cốt cán, chú bí thư đảng uỷ mới bầu lợi dụng thoả măn t́nh dục, rồi tống vào trại tù để giáo dưỡng, ở đây em lại bị bác cảnh binh, chánh giám thị Quê làng Sen trọ trẹ «tự xưng danh chức Đại diện bác Hồ Đại diện đủ ba lực lượng Đảng tiền phong - chính quyền - quốc hội» giở tṛ cưỡng hiếp, em dại dột khóc to, chánh giám thị sợ tai tiếng t́m cách lấp liếm, buộc tội cho em rồi đẩy em đến toán lao động cực nhọc cho em chết thảm trong tù, v.v... Triệu triệu giọt nước mắt của những con người bất hạnh đó trên đất nước đau thương lă chă nhỏ xuống và nhà thơ cảm thấy dường như chúng rúng động cả thiên cầu làm muôn vàn sao băng xao xuyến rơi...

...Tôi đứng trong đêm

Ngửng đầu nh́n cao xa

Vọng hỏi

Có phải nước mắt con người

Đằm đằm dội xuống

Mà trên thiên cầu

Bao v́ sao xao xuyến đổi ngôi.

Ḷng ái quốc, tinh thần nhân bản sáng ngời trên mỗi vần thơ!

Đất nước ơi

Tôi mến người

Như khi nh́n em bé ngủ

Tôi thương người

Như thương mẹ ốm

V́ đâu

Người khoác manh áo đỏ

Thừa sai - cũn cỡn

Tủi nhục tháng ngày

Long đong chiều sớm

Ôi ! có bao giờ

Người đau đớn như thế này không.

Trong 12 năm tù ngục, tiếng thổn thức của nhà thơ cho số phận đất nước, quê hương không ngớt vang lên: Tổ quốc kính yêu ơi! Văn hiến - thuần phong mỹ tục Phút chốc bàn tay cộng sản dập vùi... Quê hương ơi! Đường quan lầy nước mắt , Ơi đất nước sa cơ Già - trẻ bơ vơ nheo nhóc... Ơi quê hương Hỡi những ngày xưa! Thuỷ chung - nhân ái Tất cả ch́m - ngâm Trong lừa dối cuồng điên... "Quê nôi" ơi ! Dối trá đê hèn Trùm muôn cửa ngơ ...

Đọc Trăng Ngục, đồng thời chúng ta cũng nghe được tiếng thét căm hờn đối với chế độ cường bạo, độc tài chuyên chế, đầy sắt máu. Bạn đọc nhận thấy Phùng Cung, vốn là một người cộng sản - do «ḷng cả tin - nhẹ dạ» thời niên thiếu - đă tự «lột xác» triệt để như thế nào. Nhà thơ tuyên bố dứt khoát «quyết khước từ bước chân cộng sản Lội máu dân lành Hàng thế kỷ chưa ngơi». Không chút kiêng nể, e sợ, anh dám chĩa thẳng mũi nhọn tố cáo vào chính những «vật thờ thiêng liêng nhất» của chế độ cộng sản toàn trị, như «tḥ ḷ muôn mặt lê-mác-mác-lê» «mạ màu mao-ít», «đảng tiền phong - chính quyền - quốc hội», «bác Hồ». Anh «vả mạnh tim đen quyền lực», vả mạnh vào chính những biểu tượng của quyền lực độc tôn - «tàn bạo lên ngôi», «sừng sững dựng khải hoàn môn máu», «cờ máu rợp trời Lợm gió!», «máu cờ đỏ phấp phới hờn ghen», «bóng cờ ma», «nghênh ngáo quốc huy», ...«Thề phanh thây uống máu!...» - «có quốc thiều nào man rợ thế không», «đài phát thanh Bắc Việt Vẫn tối ngày bốn lần leo lẻo»... Anh dám lớn tiếng tố cáo thẳng thừng sự lừa dối bịp bợm và độc ác của đảng cộng sản cầm quyền, vạch rơ bộ mặt thật của giai cấp thống trị, «bản chất nó là cuồng bạo» lại «huênh hoang lấp biển vá trời «Kiến tạo địa đàng - hạnh phúc», v.v... Có một điều đáng nói là ngay từ cuối thập niên 50-đầu thập niên 60, nhà thơ đă âm thầm lo lắng trước âm mưu của tập đoàn thống trị chuẩn bị nội chiến. Anh «đă ưu tư» về điều đó trong bài «Sông Thương - Sao Thương» sáng tác năm 64:

...Ôi ! ḷng đă ưu tư

LạÏi thai nghén chiến tranh

Hoạ cơm áo !

Vẫn giằng co súng gươm oan trái

Chăn viện trợ phủ kín biên thuỳ...

Và trong nhiều bài khác cái tinh thần chống chiến tranh, chống cảnh huynh đệ tương tàn cũng thường bật lên một cách mănh liệt:

...Chính chúng nó

Phường cộng sản

Lái buôn binh lửa

Ôi ! Binh lửa triền miên

Tuổi trẻ gái - trai

Bị lôi đi - đi hết...

...Quan hà lộng gió chinh phu

Rừng thu tắm máu

Máu thu gội chiều

Tơ vàng nhỏ giọt lệ điều

Đăm đăm tay vẫn chiều chiều quay xa...

... Khe Sanh - Dốc miếu là đâu

Vắng con nhớ đến bạc đầu cô đơn

Máu chiều gội đỏ hoàng hôn

Nghĩa trang mồ giả, nắm xương không mồ

Đồng chiều gió tím mấp mô

Nén hương đẹn khói, mấy mùa khóc vay.

... Tôi biết em khóc nhiều

V́ chồng em tử trận

Em khóc lúc hừng đông

Nước mắt cử hành

Mặt nạ tay hèn

Lẻn vào đong đếm...

... Em khóc lúc hoàng hôn

Th́ quanh em

Lộng gió cô đơn

Từng giọt rực sáng

Trong nhiều thế giới...

... Năo ḷng thay !

Mảnh đất bán khai

T́nh nguyện tiền đồn

Đăng cai binh lửa...

... Tổ quốc kính yêu ơi !

Khói lửa ngút trời

Cháy gia phả

Cháy t́nh bằng hữu

Cháy cơi trầu bách niên giai lăo

Cháy tia trăng thơm

Trên làn tóc trẻ thơ

Hiếu chiến thừa sai

Ruổi cờ dẫn lộ

Giàn cầu lửa

Di lăn - bách hại

Ngập máu !

 

Lời thơ Phùng Cung nhẹ nhàng, thanh thoát, trang nhă, ư nhị, sâu thẳm và giàu h́nh tượng, với những ngôn từ chắt lọc, sắc cạnh, đặt đúng nơi đúng chỗ, đem lại cho người yêu thơ nỗi xúc động bàng hoàng và nhiều khoái cảm đê mê. Bài Trăng Ngục - mà tác giả dùng làm nhan đề cho tập thơ - chỉ có hai mươi tám chữ, mà vô cùng xúc động. Bài thơ ghi lại một hoạt cảnh nhỏ của cuộc sống trong xà lim chật chội, tối tăm, lạnh lẽo, hôi hám - giữa đêm khuya tĩnh mịch, ánh trăng lọt qua song sắt vào tận ngục thăm nhà thơ, lúc đó đang lơ mơ ngủ, bỗng anh chợt tỉnh và lặng người đi v́ xúc động: anh cảm thấy trăng thương xót cảnh tù biệt giam cô đơn, đă nhẹ nhàng vá lụa trên vai áo sờn rách của anh. Và tác giả thốt lên vô cùng ai oán: «Ôi, cái ngày tự do xưa kia, sao mà cứ xa măi, biết bao giờ quay trở lại!». Bài này, theo tôi, đáng coi là một tuyệt tác!

Trăng qua song sắt

Trăng thăm ngục

Bỗng ta chợt tỉnh - sững sờ

Trên vai áo tù

Trăng vá lụa

Ngày xưa ơi !

Xa măi đến bao giờ.

Mà không chỉ một bài Trăng Ngục đó! C̣n bao nhiêu bài hay nữa, như Biển Cả, Em Quỳnh, Tổ Quốc, Quê Hương, Nước Mắt, Cung Trời, Thu Xa, Ḍng Sông, Quê Xa, Mỏi Xanh, Mẹ, Sông Thương - Sao Thương, Sống Chết, Bước Vô Định, Tội Nghiệp...

Về thơ Phùng Cung, c̣n có thể viết nhiều nữa, nhưng ở đây tôi chỉ xin giới thiệu vài đoạn dể thấy rơ cái t́nh cảnh bi thảm của nhà thơ, cũng như ư chí bất khuất của anh.

...Ta một con người

Nạn nhân đang ṿng tù ngục

Đêm ngày chân rỉ máu cùm lim

Linh hồn bất khuất

Trên đầu là thượng đế

Dưới chân là mặt đất hiếu sinh

Bức xúc lương tri

Ta phải xuống đường...

...C̣ng sắt cùm lim ngấy máu tù

Vầng dương măi bỏ quên ta

Bóng du nguyệt chưa qua đă khuất

Thâu ngày đêm

Bị sự im lặng quấy rầy

Tóc mủn trạt vai chờ di chúc

Trái tim vẫn đều đặn

Mô phỏng nhịp trữ t́nh...

Trong cảnh đoạ đày khủng khiếp như vậy, đêm ngày chân rỉ máu cùm lim đến nỗi c̣ng sắt cùm lim ngấy máu tù, bản thân anh th́ bị lao phổi, viêm loét dạ dày mạn tính do bị tù ngục, lại phải sống trong những điều kiện khủng khiếp - hoàn toàn thiếu ánh nắng, ánh trăng th́ chỉ thoáng qua trong giây lát, đêm xà lim lạnh buốt, bị sự im lặng giày ṿ, tóc đă mủn ra rồi chỉ chờ ngày chủ của chúng vĩnh biệt cơi trần, nhưng... lương tri của nhà thơ vẫn giục giă xuống đường, trái tim của anh vẫn đập theo nhịp trữ t́nh của Nàng Thơ. Thật là đẹp biết bao! Một tâm hồn cao thượng biết bao! Chính v́ thế anh đứng trên cao khinh bỉ nh́n xuống bọn thống trị - tụi mặt dày tim rắn - và xót xa v́ đất nước bị lọt vào tay chúng.

Đất nước tôi

Triền miên bất hạnh

Tụi mặt dày - tay bẩn

Tim rắn - lời cừu

Văn hoá lớp hai

Điều hành cuộc sống

Tránh làm sao

Khỏi nát ngọc nhân quyền...

Ngay cả lúc chúng thét gào dữ tợn th́ thái độ nhà thơ vẫn ung dung, tự tại, không chút khiếp sợ:

...Ôi ! Bao yên lặng thanh cao

Đang ch́m lăn

Trong thét gào man rợ

Th́ nhắm mắt

Th́ bưng tai

Phải đâu khiếp sợ

Chỉ điếc đui vừa đủ

Để làm ngơ...

Và anh suy tư, suy tư rất nhiều, nghiễm nhiên thành triệu phú trầm tư, vất vả lặn lội để kiếm t́m sứ mệnh trong sáng tuyệt vời của thi ca!

...Nhà thơ chân đất

Đăy vải - gió đưa

Kiếm t́m sứ mệnh

Mỗi ư nghĩ trong ta

Đều trải qua lặn lội

Như phận chiếc c̣

Lặn lội trong phong dao...

Bài Xuống Đường , làm trong xà lim biệt giam Lao Cai hồi năm 71, là một trong những bài thơ vừa có sức mạnh tố cáo, vừa nêu bật ư chí mănh liệt của nhà thơ.

Lănh thổ mến yêu ơi !

Nai lưng trần dưới ṿm trời nhiệt đới

Xứ sở của thi ca

Của ḷng cả tin - nhẹ dạ

Của đói nghèo nhẫn nhục

Úp mặt - rủi may - đắp đổi

Khóc mếu tối ngày...

Thế rồi, cái học thuyết Rắn-hổ-mang-vua (tôi đoán nghĩa của chữ lạ trong bài như thế) đội lốt công nông từ trời Tây du nhập vào, lúc đầu - khi chưa nắm được chính quyền - nó làm ra vẻ ngoan ngoăn, hiền lành lắm, thậm chí c̣n t́nh nguyện làm ngựa làm trâu cho người dân (cái ư này có xuất xứ của nó: tôi c̣n nhớ trong một cuộc kỷ niệm của Đảng cộng sản Việt Nam - hồi c̣n đội lốt Đảng lao động - ông Hồ có đọc hai câu thơ của một tác giả Trung Quốc để ví với Đảng lao động, không sợ bất kỳ kẻ địch nào, nhưng lại nguyện làm trâu ngựa cho nhân dân: Liếc mắt xem khinh ngh́n lực sĩ, Cúi đầu làm ngựa đứa nhi đồng ):

Học thuyết King-cô-bra

Đội lốt công nông - ŕnh rập

Từ trời tây ập tới

Lúc thoát thai

Nó vờ xin rửa tội

Trộm cắp ánh tà dương

Trước mọi người

Nó khoanh tay - quỳ gối - cúi đầu

T́nh nguyện đời đời

Làm ngựa làm trâu

Khi gấp khúc nó ngoan ngoăn

Giành hoàn thiện chức năng gia cẩu

Hầu hạ phấn son

Len lỏi trong lẵng hoa

Trong đồ chơi em bé...

Thế nhưng, khi nắm được chính quyền rồi th́ nó gây biết bao thảm hoạ cho nhân dân...

Mong hiện nguyên h́nh

Như dưới ṿm trời bất hạnh - hôm đây

Bản chất nó là cuồng bạo

Huênh hoang lấp biển vá trời

"Kiến tạo địa đàng - hạnh phúc"

Tiếc thay, những người thường dân ngây thơ, mộc mạc đă trót lỡ ch́a tay cho nó, nên nó càng mặc sức gây ra muôn vàn đau thương cho dân chúng. Có những đoạn trong thơ làm người đọc liên tưởng đến cuộc cải cách ruộng đất đầy tội ác ở miền Bắc...

...Khốn nạn thay !

Chân đất đầu trần chót ch́a tay

Đă lỡ !

Thảm hoạ triền miên

Ôi ! tay chúng cầm lê

Đâm người - dấu mặt

Lại vội lau tay - vu cáo - gây thù

Cha con nghi ngờ

Vợ chồng cảnh giác

Già trẻ xóm giềng

Nh́n nhau len lén

Di hoạ đứng ŕnh

Trong tối lửa tắt đèn

Ngột ngạt - tối tăm - quằn quại

Vô phương khả đảo...

Bắt chước thiên triều đỏ ở Liên Xô và Trung Quốc, tập đoàn thống trị cộng sản Việt Nam đălàm biết bao điều bạo ngược.

...Nhịp bước thiên triều

Giày xéo thuần phong mỹ tục

Lăng nhục miếu đền

Sừng sững dựng khải hoàn môn máu

Quay quắt đổi đầu

Tḥ ḷ muôn mặt Lê-mác-mác-lê...

C̣n người dân Việt Nam khốn khổ th́

Lầm than buộc bụng vác cờ

Tung hô bỏng họng

...Thiên triều tiếp sức

Ơng ẹo điệu ương ca

Mạ màu mao-ít

Ma thuật ngoan tay

Tạt độc dược vào tâm - vào năo...

Và khi người dân trúng độc rồi, chúng lại càng thêm bạo ngược:

...Cờ máu ngợp trời

Lợm gió !

Tiếng quốc thiều

Tăng âm cực đại thét gào

..."Thề phanh thây uống máu !..."

Ta lùng trong kho nhớ

Nhẩm biên niên sử

Xin hỏi loài người

Có quốc thiều nào man rợ thế không

Trước mặt sau lưng

Ngàn trùng khóc lóc

Ôi ! mỗi tiếng chim kêu

Đếm từng đọi máu

Sóng máu ào ào

Tràn bờ thế kỷ...

Trong t́nh cảnh đó, nhà thơ dù đang trong ṿng tù ngục cũng thấy lương tri giục giă phải xuống đường tranh đấu, cái ư chí đó vô cùng mạnh mẽ, quyết hy sinh ḿnh v́ sự sống của muôn dân. H́nh ảnh mài gươm dưới nguyệt của Đặng Dung trong bài Cảm Hoài hồi đầu thế kỷ 15, đă được Phùng Cung khéo dùng lại để tạo nên một tứ thơ mới nói lên ư chí của ḿnh - nước mắt mài gươm, vừa hợp với hoàn cảnh của nhà thơ, lại gây ấn tượng mạnh.

...Phải xuống đường

T́m sinh trong tử

Nước mắt mài gươm

Gươm bén dân lành

Ta chắp tay - ngửa mặt

Cầu xin các đấng linh thần

Cho ta sức mạnh phi trần

Đủ tung hoành, xông xáo

Tận cùng hang ổ

Băm xả vào đầu con rắn đỏ

Cây cỏ vươn reo

Mượn gió nhắn bốn phương

Con rắn đỏ tử thương - răy giụa

Nó lí nhí van xin chôn cất...

C̣n có thể nói rất nhiều nữa về thơ Phùng Cung, nhưng thiết tưởng với chừng ấy cũng đủ để bạn đọc thấy chúng ta đang có trong tay những di sản quư báu của thi ca nước nhà. Chỉ riêng việc những vần thơ này được trân quư, bảo trọng c̣n lại cho đến ngày nay và tới tay bạn đọc đă là một điều kỳ diệu! Chắc điều đó đáp ứng được phần nào ước nguyện thầm kín mà nhà thơ hằng ấp ủ mấy chục năm trường khi c̣n ở cơi trần.

Hy vọng rằng những hạt ngọc quư mà người nghệ sĩ Phùng Cung chiết ra từ máu và nước mắt của ḿnh để hiến cho đời, sẽ càng thêm phô sắc, thêm rực rỡ dưới ánh mặt trời và đem lại cho bạn đọc Việt Nam nhiều xúc động và khoái cảm, đồng thời cũng đem lại những suy tư về trách nhiệm và hành động của mỗi người trong sự nghiệp cứu nước, cứu dân./.

Hè Moskva 03.08.03

Nguyễn Minh Cần

 

Trang Nhà  :

 

Tiếp nhận thư tín :