Truyền thông Việt
Nam năm 2009
Nguyễn Giang
Báo chí ngành và đoàn
thể cũng sẽ phải dần nhường chỗ cho các công ty truyền
thông chuyên nghiệp đang ráo riết giành thị phần.
Thương mại hóa và sức
đẩy của kỹ thuật số tuy nới rộng không gian thông tin giải
trí nhưng sẽ còn tạo ra các khái niệm văn hóa lệch chuẩn.
Toàn cầu hóa ở châu
Á, với giao lưu vùng giữa các nước lớn như Trung Quốc, Ấn
Độ và Hoa Kỳ bên kia Thái Bình Dương tiếp tục tác động đến
chính trị Việt Nam qua truyền thông quốc tế.
Tác động bên ngoài cũng
khiến xung khắc về cá tính lãnh đạo và đường lối tìm chọn
mô hình phát triển thêm cấp bách.
Chọn chỗ đứng
Nhận định về tương lai
của truyền thông quốc tế, tỷ phú Rupert Murdoch trong loạt
bài Boyer Lecture vừa qua tiên đoán 'Báo giấy sẽ chết nhưng
tin tức vẫn sống'.
Với Việt Nam, dự báo
cũng hoàn toàn đúng khi chúng ta chứng kiến sự phát triển
ngoạn mục của các dạng thông tin qua mạng, qua điện thoại di
động năm qua.
Cũng năm 2008 chứng kiến
những vụ án báo chí, đánh dấu việc mô hình truyền thông
phong trào theo kiểu báo Đảng, báo Đoàn, báo của các hiệp
hội gặp khó khăn.
Năm tới, các báo lớn
như Tuổi Trẻ, Thanh Niên v.v. không chỉ sẽ phải chọn chỗ đứng
hẳn cả về mô hình kinh doanh và đường lối biên tập.
Các tổng biên tập và
những cây bút xuất thân từ giai đoạn trước và trong Đổi Mới
sẽ phải chọn chỗ đứng.
Họ có thể theo tư tưởng
Cánh Tả Mới, thể hiện qua bài gần đây của Đào Hiếu, hoặc
đứng hẳn phía các ông chủ tư bản truyền thông (corporate
media moguls).
Chế độ môn phiệt về
kinh doanh theo kiểu Nga hậu cộng sản, pha trộn mô hình dòng
tộc nắm chính trị và báo đài kiểu Singapore, Hong Kong,
Thái Lan cũng rất hấp dẫn giới làm ăn Việt Nam, kể cả
trong làng báo.
Nhưng quốc tế, qua Liên
Hiệp Quốc, EU, ADB cũng tăng sức ép muốn truyền thông Việt
Nam đóng vai trò đưa người dân tham gia vào tư vấn về các dự
án công và nâng cao hiệu năng của các dịch vụ công ích.
Đây cũng là lối thoát
của báo đài nhà nước muốn thoát dần mô hình tuyên truyền
thô sơ để cải tổ thành truyền thông công đúng nghĩa (public
media service).
Nhưng để làm được điều
đó họ cũng phải học cách quản trị đúng đắn và ý thức
được tính công ích không đi đôi với nhu cầu bán quảng cáo bừa
bãi để kiếm lợi riêng.
Bên cạnh đó, các blogs
và thông tin trên mạng sẽ vẫn lan tỏa theo các chủ đề khác
nhau nhưng đều có mẫu số chung là gợi ra nhu cầu dân chủ.
Tuy thế, khái niệm 'dân
chủ', 'xã hội dân sự' sẽ được mỗi nhóm người ở Việt Nam
hiểu một kiểu, tùy vào quyền lợi, nhận thức và cả tín
ngưỡng của họ.
Nhân quyền vẫn còn là
một khái niệm nhập khẩu nhưng dần dần tăng sức ép qua các
chủ đề môi sinh, công bằng xã hội mang tính địa phương.
Phân hóa xã hội cũng
làm tầng lớp trí thức, văn nghệ sĩ mỗi người, mỗi nhóm tự
tìm lấy sân chơi riêng của mình và truyền thông mạng là
cách họ thể hiện quan điểm.
Tương tác trong ngoài
Luồng tin tức không
chính thống, với tất cả sức hút nóng hổi và tính riêng tư,
cả khi thiếu chính xác sẽ không hoạt động đơn lẻ.
Qua các chủ đề dân
sinh, những diễn biến đối ngoại, hay điều ở Việt Nam gọi
chung là 'bức xúc', dòng phi chính thống sẽ tác động đến
nghị trình chính thống.
Vụ PCI năm qua là một
ví dụ truyền thông ngoài nước tác động vào báo chí Việt
Nam và đưa câu hỏi lên tận nghị trường Quốc hội và Thủ tướng
Chính phủ.
'Thế giới phẳng' như
cách nói của Thomas Friedman cũng khiến vụ 'Cán bộ buôn sừng
tê' tận Nam Phi dội về Việt Nam.
Hệṭ như dông tố của
thời Biến đổi Khí hậu, bão tố trên truyền thông cũng hay
ập đến bất ngờ, dữ dội và có sức công phá ngay lập tức.
Dòng thông tin chính
thức cũng ngày càng hấp thụ nhiều ý kiến từ dân chúng và
bên ngoài và trình bày các sức ép về mô hình và thể chế
đối với bộ máy cầm quyền qua cách gọi tế nhị là 'phản
biện'.
Chính trị khu vực và
quốc tế sẽ còn là lĩnh vực truyền thông tiếng Việt, tiếng
Anh và các ngôn ngữ khác đóng vai trò lý giải các sự kiện
bên ngoài cho Việt Nam.
Nhưng sự thiếu vắng một
nền tảng khái niệm bằng tiếng Việt về hệ thống dân chủ tư
sản sẽ còn khiến truyền thông từ các nước Phương Tây bị hiểu
lầm.
Sức mạnh của truyền
thông bên ngoài cũng nằm trong tính cách xuyên vùng văn hóa (transculturalism)
và xuyên quốc gia (transnationalism) vốn có, cộng với đà giao
lưu gia tăng giữa các khối người Việt ở hải ngoại và trong
nước.
Nhưng 2009 sẽ chỉ là
một năm của các cuộc giằng co về xu thế chứ không xảy ra một
cuộc cách mạng trong báo chí Việt Nam.
Thậm chí, truyền thông
tiến và lùi bao nhiêu còn tùy thuộc vào va chạm về cách
nhìn và tính cách của các lãnh đạo, giữa những anh Ba, anh
Tư hay ông này, bà khác, hoặc các tập đoàn con cháu của
họ.
Nhìn chung năm tới sẽ
là bước đệm cho năm 2010, khi Việt Nam phải mở rộng hơn nữa
thị trường truyền thông.
Nhưng những tháng tới
sẽ là Kỷ Nguyên Vàng cho các nhà báo muốn viết những câu
chuyện đầy tính nhân bản trong một thế giới biến động không
lường trước được mọi chuyện.
Báo chí đích thực và
tin tức vì nhu cầu của chính người đọc, người nghe, người
xem sẽ vẫn có đầy sức sống.
Nói như chính Rupert
Murdoch thì 'tiếng vang vọng của báo sẽ tiếp tục lan tỏa ra
xã hội và cả thế giới' (to echo around society and the world).
Thương
2009 báo mạng sẽ tiếp tục là nguồn cung cấp thông tin quan trọng cho
độc giả trong nước. Bởi v́ người đọc được tiếp cận thông tin theo
nhiều chiều khác nhau, có được sự "phản biện" cần thiết.
Nguồn tin "chính thống"
rất nhiều lúc chỉ để bảo vệ chính họ, bảo vệ CQ mà cung cấp thông
tin hơi "mị dân".
Nhưng đáng tiếc báo mạng
th́ cũng chỉ giới trí thức, trung lưu với tiếp cận được, c̣n đa số
người dân chỉ biết đến thông tin qua truyền thông CQ.
Điều này thật đáng buồn,
chỉ khi nào có tự do báo chí th́ những ư kiến khác nhau mới được mổ
xẻ, 'phản biện' là cách để đưa XH tiến lên, cứ nh́n những nước phát
triển sẽ thấy.
Chúng ta hăy hy vọng năm
sau, năm sau nữa báo chí trong nước sẽ dân chủ hơn, không đi theo lề
phải, để người dân trong nước được nhờ.
Humanrights
Tốc độ phát triển của Truyền thông Việt Nam nhanh hay chậm phụ thuộc
vào tư duy của lănh đạo ĐCSVN và việc làm của Đảng và của Nhà nước
đối với dân tộc Việt Nam.
Nếu ĐCSVN và nhà nước làm
nhiều điều xấu cho dân tộc VN th́ họ không muốn truyền thông phát
triển v́ một khi truyền thông phát triển th́ các thối hư tật xấu và
cả sự yếu kém của ĐCSVN rất dễ bị phơi bày.
No name Viêt
Mong lắm thay một sự đổi thay từ gốc rễ của báo chí Việt. Báo chí
hiện nay đang vi phạm trầm trọng quyền tự do ngôn luận và sự thật
với công thức tiêu biểu: Độc đảng - độc quyền báo chí - độc quyền
tin tức (rặt tin có lợi hay sẵn sàng đổi trắng thay đen nếu cần) -
tin tức có thể không chính xác - che đậy, bưng bít - đáng bị lên án.
TTT Đồng Nai
Báo chí là cơ quan ngôn luận của nhà nước, dùng ai, ai dùng là quyền
của họ. Dường như việc đấu tranh cho được tự do báo chí ở Việt Nam
đă thất bại.
Tranquangthien, HCMC
Dần dà những hạn chế của CQ không c̣n hiệu lực nữa trong truyền
thông. Người ta có thể đưa lên mạng mọi thứ. Đó là thứ vũ khí lợi
hại làm sói ṃn hoặc tăng uy tín cho nhà cầm quyền. Cái sai trái,
yếu kém, lỗ hổng trong chính sách cai trị sẽ bị khơi rộng ra mau
chóng và nó có thể làm tiêu tan uy tín của nhà cầm quyền. Mọi mặt
trái sẽ bị lật tung lên.
Người ta sẽ dễ dàng hơn
trong việc đánh giá tài năng các nhà lănh đạo. Cho dù không muốn,
các nhà cầm quyền cũng phải có khả năng nắm bắt được ư nguyện của
nhân dân và phải có khả năng nh́n thấy trước những nguy cơ sắp tới
mới có được sự tin tưởng của công chúng và sự tồn tại của chế độ. Đó
là lợi hại của truyền thông VN những ngày sắp tới.
PPT Việt Nam
2009 sẽ là năm "chết cóng" của ḍng báo chính thống tại VN với việc
kiểm soát gắt gao của hệ thống Đảng, ít ra là cho tới khi có một
lănh tụ đủ mạnh để làm báo chí hồi sinh như thời Vơ Văn Kiệt với tờ
Tuổi Trẻ. Ḍng báo này sẽ khai thác các đề tài chuyên nghiệp hơn là
các tin, ngoại trừ TTXVN và các tờ được Đảng tin tưởng như Nhân Dân
và Hà Nội Mới. Sôi động và đa loại sẽ là ḍng thông tin không chính
thống, chủ yếu là các trang mạng.
Chúng không chỉ cung cấp
các "phản biện" xă hội mà đăng tải cả những bài giá trị cao mang
tính phân tích hay chuyên nghiệp vốn không được các TBT ḍng báo
chính thống cho đăng v́ ngại va chạm với chính quyền. Không chỉ
những "bức xúc" gần đây làm cho lượng người đọc mạng tăng cao, mà cả
đảng viên và người ta tin rằng TT Dũng hay PTT Nhân vẫn đọc tin trên
mạng nhờ đó có biện pháp chấn chỉnh nhanh nhất chỉ qua 1 đêm. Và
thật là sai lầm nếu chúng ta gắn kết báo mạng với phong trào đ̣i dân
chủ. V́ ở đó có nhiều việc để làm, và ở đó người ta có thể "tương
tác" với nhau một cách b́nh đẳng, điều mà ḍng báo chính thống không
thể làm được.
Nguyễn Giang
|
|
|
|
|
|
|
Truyền thông
mạng Việt Nam 2009 tiếp tục với các chủ đề dân chủ
và dân sinh để gián tiếp thúc đẩy 'phản biện' qua báo
chí chính thống. |
|
Cách kiểm soát
báo chí của Trung Quốc cũng là một mô hình |
|
Trí thức, văn
nghệ sĩ tự tìm lấy sân chơi riêng trên mạng |
|