Kích cầu chính trị
cho kinh tế Việt Nam
Phạm Hồng Sơn
Kinh nghiệm thế giới
Làm tăng nhu cầu cho các
nghành kinh tế (kích cầu kinh tế) là phương thuốc có tính kinh điển
luôn được nghĩ đến khi một nền kinh tế mắc căn bệnh suy thoái. Mục
đích của kích cầu kinh tế có biểu hiện bên ngoài là nhằm vực dậy các
nghành sản xuất nội địa, tạo thêm việc làm cho dân chúng để nhắm đến
một mục tiêu chính yếu và lâu dài là duy tŕ và tiếp tục nâng cao
đời sống của người dân nói riêng và phúc lợi xă hội nói chung. V́
vậy mọi chính quyền hay nhà nước có chế độ chính trị khác nhau từ
trước đến nay đều vận dụng phương thuốc kích cầu kinh tế bằng cách
tăng cường đầu tư, trợ giúp bằng nguồn tài chính của nhà nước (ngân
sách, vốn huy động do nhà nước) cho nền kinh tế đang suy thoái. Cuộc
đại khủng hoảng kinh tế 1929, Kế hoạch Marshall (Kế hoạch phục dựng
châu Âu) sau chiến tranh thế giới II, cuộc khủng hoảng tài chính tại
Đông Nam Á 1997 và đến cuộc khủng hoảng kinh tế hiện tại đều xuất
hiện ngay những chương tŕnh đại cứu trợ hay đại đầu tư của nhà nước
như chương tŕnh kích cầu New Deal của Franklin D. Roosevelt trị giá
hàng chục tỷ USD vào những năm 1933, 1935 hay các gói cứu trợ khẩn
cấp trị giá hàng trăm, hàng ngàn tỷ USD đang diễn ra khắp thế giới
hiện nay.
Tuy nhiên, đằng sau những
con số ấn tượng đó là một yếu tố ít được chú ư nhưng lại có vai tṛ
quyết định cho thành công của các chương tŕnh kích cầu kinh tế là
sự giám sát chặt chẽ các cơ quan công quyền – những cơ quan sẽ triển
khai và quản lư trực tiếp các chương tŕnh kích cầu. Quan sát các xă
hội đă có các chương tŕnh kích cầu kinh tế thành công (đời sống xă
hội giàu hơn, công bằng hơn và bền vững hơn sau khủng hoảng) như Hàn
Quốc, Đài Loan, Mỹ, Tây Đức (cũ),.. có thể thấy tính giám sát các cơ
quan công quyền chỉ được thực hiện hiệu quả khi có sự độc lập trong
ba nghành quyền lực của hệ thống công quyền là lập pháp (quốc hội),
hành pháp (chính phủ) và tư pháp (các cơ quan tư pháp và hệ thống
ṭa án) cùng với sự độc lập của báo chí.
Sự độc lập giữa ba nghành
quyền lực của hệ thống công quyền có ư nghĩa tạo ra sự tự giám sát
lẫn nhau ngay trong hệ thống. Nhưng như thế vẫn chưa đủ, v́ quyền
lực luôn có tính kiêu ngạo và tha hóa dẫn đến những sai lầm hay
thông đồng nhằm trục lợi cá nhân dưới những vỏ bọc rất chính đáng,
v́ thế vẫn cần một sự độc lập khác để giám sát cả hệ thống công
quyền, đó chính là tính độc lập của báo chí. Thực tế đă cho thấy,
nếu những người chuyên nghề săn t́m tin tức (phóng viên) không được
tự do tiếp cận, t́m hiểu đầy đủ các thông tin hay không thể (v́
không được phép hoặc bị đe dọa) phản ánh mọi nghi vấn, thắc mắc về
hoạt động của các cơ quan công quyền th́ các đại biểu quốc hội hay
mọi cơ quan giám sát chắc chắn cũng không thể có đủ thông tin để
giám sát. Khi đó việc giám sát của xă hội, của người dân đối với các
cơ quan công quyền là điều không thể, dù có cải cách hay lập ra
nhiều hơn nữa các cơ quan giám sát cũng vô ích. V́ lẽ đó, nhân dân
các nước đă phát triển dẫu có trải qua nhiều biến loạn chính trị hay
suy thoái kinh tế cũng không bao giờ chấp nhận để mất tính độc lập
của báo chí và mất tính độc lập của ba nghành quyền lực trong hệ
thống công quyền. Sự đảm bảo chắc chắn cho các tính độc lập này
chính là hệ thống chính trị dân chủ thừa nhận các quyền tự do căn
bản của người dân về tự do báo chí (được ra báo tư nhân), về tự do
hội họp, sinh hoạt cộng đồng, và tự do chính trị (được lập các đảng
phái khác nhau),...
Thực
trạng bi quan Việt Nam
Đối với
Việt Nam hiện nay, t́nh h́nh suy giảm kinh tế đang ngày càng rơ hơn
với nhiều dấu hiệu trầm trọng khó lường. Lần đầu tiên Chính phủ Việt
Nam đă phải đưa ra dự báo « tiêu cực » về số người sẽ mất việc đến
hàng trăm ngh́n trong năm 2009. Lần đầu tiên Chính phủ Việt Nam công
bố gói kích cầu kinh tế 06 tỷ USD (tăng 06 lần so với dự kiến ban
đầu). Bên cạnh những an tâm, vui mừng của một số người đối với gói
kích cầu 6 tỷ USD của Chính phủ, là rộ lên sự lo lắng, băn khoăn của
nhiều chuyên gia tài chính, kinh tế và những người quan tâm về các
vấn đề như nguồn tiền lấy từ đâu, kích cầu vào đâu, kích như thế nào,...có
cả những quan ngại thẳng thắn về «giậu đổ, b́m leo» ḥng « xin rót
tiền » vào « túi ai đó ». Những thông tin đó cho thấy việc kích cầu
đê cứu nền kinh tế Việt Nam tránh khỏi khủng hoảng và suy thoái
không chỉ là mong muốn của người dân mà c̣n là quyết tâm chính trị
của những người đang lănh đạo đất nước, v́ bất kể nhà lănh đạo nào (dù
độc đoán đến mấy) cũng không muốn có một nền kinh tế khủng hoảng,
vượt khỏi tầm kiểm soát.
Tuy nhiên,
tính giám sát các cơ quan công quyền của Việt Nam hiện đang rất yếu
v́ cả ba nghành quyền lực công đều nằm dưới sự chỉ đạo của một đảng
chính trị (Đảng Cộng sản Việt Nam) và các cơ quan công quyền gần như
hoàn toàn nằm ngoài sự giám sát của dân chúng, do báo chí thiếu tính
độc lập (cũng do Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ đạo). Đó chính là vật
cản chủ yếu cho các quyết tâm của lănh đạo nhằm thực hiện hiệu quả
kích cầu để cứu nền kinh tế.
Một vài điểm cụ thể sẽ
thấy gói 06 tỷ USD đang rất đơn độc trước sự nhăm nhe của nhiều lợi
ích cục bộ và cá nhân đang vây quanh. Theo hành tŕnh luật pháp và
kinh nghiệm của thế giới, quá tŕnh h́nh thành một chính sách của
Chính phủ phải được dựa trên các nghiên cứu, trao đổi, tích hợp giữa
các cơ quan của Chính phủ và các tổ chức, cá nhân tư vấn độc lập (trong
hoặc ngoài nước). Tiếp theo, chính sách đó phải được đưa qua Quốc
hội (cơ quan đại diện tối cao của dân) để thẩm định và nhận quyết
định (thông qua hoặc đề nghị sửa đổi hoặc bác bỏ). Sau đó, nếu được
thông qua sẽ là một quá tŕnh triển khai dưới sự theo dơi của các cơ
quan giám sát. Tất cả các quá tŕnh đó đều phải được soi rọi thường
trực qua hệ thống báo chí tự do luôn theo sát và cập nhật liên tục
thông tin cho công chúng. Với t́nh h́nh Việt Nam hiện nay có thể
thấy mọi yếu tố vừa kể đều yếu hoặc không có. Nhân sự của cơ quan
công quyền đang phải chịu hội chứng « chảy máu chất xám » từ nhiều
năm qua. Có những khuyến cáo của các tổ chức tư vấn rất uy tín và
thân thiện như Havard Kennedy School cũng chưa được đón nhận nhiệt
t́nh th́ nói ǵ đến các chuyên gia tư vấn độc lập người Việt Nam và
Việt kiều. Trong khi Quốc Hội vẫn chưa dám lên tiếng về vấn đề tối
thiêng liêng của đất nước là lănh thổ quốc gia đang bị Trung Quốc
xâm lấn hoặc đă phải nhấn nút chấp thuận cho Thăng Long-Hà Nội kéo
lên tận Ḥa B́nh th́ khó có thể hy vọng Quốc hội có đủ dũng khí
trong vấn đề kinh tế. Và đến nay ít ai c̣n dám lạc quan tin vào các
cơ quan giám sát của Chính phủ hay của Đảng Cộng sản Việt Nam khi
mọi vụ tham nhũng lớn đă phát hiện đều do người dân tố giác và dư
luận vẫn chưa hết «bàng hoàng» sau khi một loạt các nhà báo và cơ
quan điều tra chống tham nhũng bị trừng phạt trong vụ PMU18.
Giải pháp là kích cầu
chính trị
Tuy nhiên, sẽ không quá
bi quan khi dám nh́n thẳng vào thực tế để giải quyết từng bước v́ đă
có những chuyện tưởng chừng không thể nhưng đă là những thành tựu
của xă hội lần đầu tiên đạt được tại «Thái Hà», «Khâm Sứ», «19-12»
và ngay cả các chế độ chính trị dân chủ trưởng thành cũng đang phải
tăng cường, hoàn thiện các thiết chế giám sát sau các vụ bê bối như
« Subprime » (bản chất là quá tin tưởng tới mức mất sự giám sát
thông tin khi đầu tư bất động sản), vụ Madoff hay vụ lừa đảo tại
Société Générale (bản chất cũng là đặt niềm tin thiếu giám sát),...
Như vậy, nếu nh́n với con mắt lạc quan như mong muốn thường có để
chuẩn bị đón một mùa xuân mới sắp đến, giải pháp hiệu quả cho các
vấn đề kinh tế, xă hội trầm trọng của Việt Nam hiện nay không phải
là vấn đề khó t́m, đó chính là một quyết tâm cải cách hệ thống chính
trị độc đảng từng bước sang hệ thống chính trị đa đảng – dần thừa
nhận mọi quyền tự do thông tin, tự do chính trị,... cho người dân.
Đó chính là nhu cầu chính trị cho một nền kinh tế hiệu quả, một xă
hội phát triển bền vững trên t́nh thân ái, đủ để chủ động đối phó
với mọi cuộc suy thoái kinh tế hay chèn ép của ngoại bang. Nói theo
ngôn ngữ kinh tế, giải pháp cơ bản hiện nay chính là phải kích cầu
chính trị cho xă hội Việt Nam, làm cho mọi tầng lớp dân chúng thấy
rơ và thể hiện khát khao sở hữu một hệ thống chính trị dân chủ có
những ưu việt hơn hẳn hệ thống chính trị độc đảng hiện thời. Dĩ
nhiên, kích cầu chính trị cũng có những cách khác nhau và nó cũng có
độ trễ về hiệu quả như một số kích cầu kinh tế. Do đó, kích cầu
chính trị chính là điều cần phải thúc đẩy song hành với những lo
lắng, ưu tư hiện nay về kinh tế của Việt Nam.
Phạm Hồng Sơn
12/01/2009
(Giáp Tết Kỷ Sửu) |